Tarım ve Orman Bakanlığı, “İşlenmeyen Tarım Arazilerinin Ziraî Maksatlı Kiraya Verilmesine Ait Yönetmelik” yayınlamasının yankıları sürüyor. Buna nazaran, bakanlık, mülkiyeti gerçek yahut hukuksal şahıslara ilişkin olup üst üste iki yıl müddetle işlenmeyen tarım topraklarını, arazinin vasfının değiştirilmemesi ve ziraî üretimde kullanılması kuralıyla dönemlik olarak kiraya verecek. Tarım toprakları, Türk vatandaşı olan gerçek şahıslara, sivil toplum kuruluşlarına ve meslek odalarına kiralanabilecek.
Yeniçağ muharriri Arslan Bulut, “Tarım topraklarına ‘çökme’ yönetmeliği!” başlıklı bugünkü köşesinde gelişmeyi “Türkiye’de yüklü olarak çiftçi oylarıyla iktidar olan AKP, baltayı eline aldı” dedi.
Tarım uzmanı gazeteci Ali Ekber Yıldırım, YouTube hesabından yayınladığı görüntüde, hususun birinci olarak koronavirüs salgınının yaşandığı dönemde AKP Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “Ekilmeyen bir karış tarım yeri bırakmayacağız” kelamlarıyla gündeme geldiğini hatırlattı. Yıldırım, yasal düzenlemenin Erdoğan’ın açıklamasından dört yıl sonra geldiğine dikkat çekti ve şöyle dedi:
“Bugün çiftçi ürettiği eseri satamamaktan şikâyet ediyor. Bursa-Karacabey’de, Burdur’da, Aksaray’da, Kahramanmaraş’ta, Konya’da, ülkenin her yerinde çiftçiler aksiyon yapıyor. Çiftçiler ‘Ürünüm tarlada kaldı, satamıyorum’ diyor. Bir yanda elinde eseri var, satamayan bir üretici var ve ‘Ben önümüzdeki periyot ekmeyi düşünmüyorum’ diyen bir kesim var. Bir yandan da siz bir yönetmelikle işlenmemiş toprakları kiraya vererek insanlara üretim yaptırıyorsunuz. Burada bir çelişki var zira evvel üretim yapanın desteklenerek elindeki eserinin satılmasını, çiftçinin ziyan etmemesini, çiftçinin üretime devam etmesini sağlamanız gerekiyor.”
“HAYAT AĞACINA BALTAYLA SALDIRI”
İktidar, ekilmeyen araziyi kiralama yönetmeliği çıkararak, İskandinav mitolojisindeki üzere çiftçinin hayat ağacına baltayla saldırmış oluyor. Yalnız o baltayı iktidarın eline veren de çiftçidir. Bunun kanıtı ise son seçimlerde, büyük kentlerde CHP kazanırken, kırsal kesimde AKP’nin birinci parti durumunu açık ortayla müdafaasıdır…
Alparslan, 26 Ağustos 1071’de Anadolu’yu yine Türk vatanı yapacak süreci başlatmıştı. Atatürk de 26 Ağustos 1922’de Büyük Taarruz’u başlatarak, Anadolu’yu işgalden kurtarmış ve tarım topraklarını de “mütegallibe”nin elinden alarak Türk çiftçisine geri vermiş; Güneydoğu’da da toprak ıslahatı kararı almış fakat buna ömrü yetmemişti.
Çiftçi, uğruna dedelerinin şehit yahut gazi olduğu vatanın değerini bilemedi ve iktidar yaptığı takımlar, tarım topraklarına, yeni bir mütegallibe sınıfı oluşturarak el koymaya karar verdi.
NOT: Mütegallibe, Osmanlı’nın son periyodunda, derebeyliğe dönüşerek yozlaşan tımar sisteminde, devletten aldığı vergi toplama yetkisini berbata kullanıp, vergiyi fazla toplayan ve yarısına el koyarak zenginleşen, sonra da yüksek faizle borç vererek, borcunu ödeyemeyen çiftçinin topraklarını elinden alan zorba kadrosuna denilirdi.
“TÜRKİYE EFSANESİ O VAKİTLERE AİTTİ”
Cumhuriyet müellifi Orhan Bursalı ise “Tarım nasıl çöktü: GSYH’deki hissesi 1980: Yüzde 26.1; 2002: Yüzde 10.2, 2023: Yüzde 6.2” başlıklı bugünkü köşesinde “Bu çöküş 1980’de başladı ve AKP vaktinde en alt seviyeye indi” dedi.
Bursalı’nın yazısı şöyle:
Gayri Safi Yurtiçi Hasıla ülkede mesela bir yıl içinde üretilen ve satılan tüm mal ve hizmetlerin toplam nakdî pahasını anlatıyor. GSYH içindeki ziraî üretim ve satışların oranların seyrine 1980 prestijiyle bakıldığında, bugünkü tabana çakılışı net görüyoruz: 1980’de tarımın oranı 26.1’di. İşte dünyada ziraî üretimde kendi kendine yeten yedi ülkeden biri Türkiye efsanesi o vakitlere aitti.
Sonra bu oran 2002’de 10.2’ye, 2023’te ise 6.2 ye düştü.
1980’de ne olmuştu? İktisat çökmüştü. Süleyman Demirel, Turgut Özal’a “istikrar programı” hazırlatmış, 4 Ocak 1980’de piyasa iktisadına geçilmişti. Paranın pahası yüzde 32.7 düşürüldü, fiyatlar ve kamu harcamaları düşürüldü; özgür piyasa iktisadına geçildi, tarım eserleri destekleme alımları çok sonlandırıldı, ihracatçıya teşvikler gündeme geldi.
IMF VE ASKERİ DARBE
1980 Haziran’ında IMF ile üç yıllık mutabakat yapıldı. IMF’nin tüm dayatmaları uygulamaya kondu.
Tabii ki kan gövdeyi götürüyordu. 1980’de 24 Ocak ve gerisinden IMF kararlarının zorla da uygulanması gerekiyordu ve 12 Eylül 1980’de askeri darbe geldi gerisinden.
Tarımda kalalım. Anımsayan vardır, bilhassa NTV’de haftalık tele iktisat diye ismi çıkan programda tüm kararlar destekleniyordu. Bilhassa de tarıma takviyelerin azaltılması, hatta köylüye üretimi bırakması için de maaş bağlanması kanısı alçakça savunuluyordu, artık ortalıkta görülmeyen kimi “IMF ekonomistleri”nce. Hakikaten bu da Dünya Bankası’nın dayanağıyla yapıldı.
Çöküş bu türlü başladı ve AKP’nin 21 yıllık periyodunda motamot sürdü: GSYH’de tarımın hissesi komik noktaya indi: Yüzde 6.2
“NEOLİBERAL POLİTİKAL SONUCU GERÇEKLEŞTİ”
Bayram Ali Eşiyok, Herkese Bilim Teknoloji mecmuasının 435. sayısındaki (piyasada hâlâ) Tarımda çözülme, kan kaybı nasıl durdurulacak başlıklı yazısında diyor ki:
“Tarımdaki tasfiye, başta dış ticaretin liberalizasyonu olmak üzere tarımı muhafazasız bırakan, üreticilerin değil şirketlerin çıkarlarını gözeten neoliberal siyasetler sonucunda gerçekleşti.”
Devamla: Tarımda “2002 ile 2024 Ocak-Nisan ortasındaki toplam 159.4 milyar dolar ithalata rağmen, ihracat bedeli 113.2 milyar dolar ile hudutlu kalmış. Böylece tarım ve hayvancılıkta artan ithalatın neden olduğu toplam dış ticaret açığı 46.2 milyar dolar üzere hayli yüksek bir kıymete ulaştı… Tarımda 2000’li yıllara kadar kendi kendine kâfi olan Türkiye, uygulanan neoliberal siyasetler sonucunda endüstride olduğu üzere tarımda da artık net ithalatçı, dışa bağımlı bir ülke oldu.”
“Toplam tarım alanı (çayır ve mera alanları hariç), 2002-2023 yılları ortasında 2.6 milyon hektar azalarak 26.6 milyon hektardan 23.9 milyon hektara geriledi.”
1.2 MİLYON HEKTAR
“Tahıllar ve öteki bitkisel eserlerin ekildiği alan ise 2002’de 17.9 milyon hektar iken, 2023’te 16.7 milyon hektara kadar geriledi. 1.2 milyon hektar alan ekim alanı dışına savrulmuş. Çiftçinin tarımdan uzaklaşması sonucunda Türkiye buğday başta olmak üzere, öteki birçok klasik hububat eserinde de artık ithalatçı bir ülke pozisyonunda.”
“Birçok eserde ülke yeterlilik derecesi 100’ün altında… Tarımda yaşanan problemler ile birlikte milyonlarca hektar ekilebilir arazi devre dışı kalıp rant emelli kullanılırken, net ihracatçı olduğumuz birçok eserde bile (tahıllar, pamuk, baklagiller vb.) dışa bağımlı hale geldik…”
SON NOKTA:
AKP üreticiye maliyetin çok altında fiyatlar belirleyerek çöküşü hızlandırıyor:
“Özellikle son yıllarda süratle artan girdi fiyatlarına rağmen çiftçinin eline geçen gerçek eser fiyatlarının maliyetleri karşılayamaması sonucunda üretimden kopuş hızlandı. Ziraî üretimin düşmesi eser fiyatları üzerinde baskı oluşturmaya başladı. Devletin eser alım teminatından mahrum kalan üreticiler ya üretimden vazgeçti ya da tüccarların inisiyatifine terk edilerek savunmasız bırakıldı.”
BirGün gazetesi de gelişmeye kayıtsız kalamadı. Bugünkü “Tarım planlaması bu türlü yapılamaz!” başlıklı haberde tarım ekonomisti Tayfun Özkaya’nın görüşlerine yer verildi. “Tarım topraklarının kiraya verilmesi ile ilgili yönetmelik üreticilerin tasalarını büyüttü” denilen haberde Özkaya, tarımı bekleyen riskleri lisana getirdi.
“ÇİFTÇİ KENDİ TOPRAĞINDA IRGAT OLACAK”
Özkaya ile yapılan röportaj şöyle:
İki yıl işlenmeyen tarım topraklarının kiraya verilmesi kararı Türkiye için ne tıp tehlikeleri barındırıyor? Üretimin önündeki manileri kaldırabilecek bir uygula mı?
Küçük ve orta çiftçilerin elindeki toprakların yerli ve yabancı kökenli şirketlerin yahut güçlü zenginlerin eline geçmesi tehlikesi kelam konusu. Bir bölgedeki bütün işlenmeyen toprakların bir şirket tarafından kiralanması durumunda kiralayanın yapacağı birtakım uygulamalarla buradaki bütün çiftçiler topraklarını satmak zorunda kalabilecektir.
Şirketler kısa vadeli düşünecekleri için toprağı, suyu, eserleri kirletecek endüstriyel tarım sistemini sonuna kadar uygulayacaklardır. Ağır tarım ilacı, kimyasal gübreler, tek tip tohum, çok su, ağır makineler kullanacaklardır.
Emek konusunda tek kanal olacaklarından tarım emekçisi fiyatlarını de düşürebileceklerdir. Bu şirketler devletten de takviye almada daha tesirli olabilirler. Muhakkak eserleri satın alan ve işleyen yabancı yahut yerli kökenli şirketlerin bu toprakları ele geçirmesi durumunda çiftçi kendi toprağında ırgat olacak ve bu eserler üzerindeki şirketlerin hegemonyası daha da artacaktır. Ulusaşırı büyük şirketler uzun vadeli stratejileri ile ilgilendikleri eserlerde yerli şirketlerden de daha büyük bir hegemonya oluşturabilirler.
Kısa vadede işlenmeyen toprakların sorunu kimyasal gübre, tarım ilacı, mazot, sanayi yemi üzere endüstriyel girdilerin çok pahalılaşması ve çiftçi eline geçen eser fiyatlarının düşük olmasıdır. Bu nedenle kiralanan yerlerde kısa vadede bir üretim artışı bekleyemeyiz.
KÜÇÜK ÇİFTÇİLİĞİ NE BEKLİYOR
Orta ve uzun vadede küçük çiftçiler ellerindeki toprakları yitirme tehlikesi içindeler. Tarım emekçisi olacaklar yahut bu kere kendi topraklarını kiralayarak aşikâr şirketlere kontratlı tarım ilişkisi kuracaklardır.
Ekilmeyen yerlerin kiraya verilmesi bir başlangıç uygulaması olabilir mi? Devamında nasıl bir adım gelebilir?
Kanunda kiralama süreçlerini şirketlerin de yapabileceği yazmaktaydı. Yönetmelikte bu görülmedi. Harita konusundaki şirketler kanunla yakından ilgilidir. Yönetmelik ileride değiştirilebilir ve bu tıp şirketlere vazife verilebilir.
Bu şirketler büyük besin şirketleri için operasyon yaparak muhakkak bölgeleri kapatabileceklerdir. Tıpkı kanunda kontratlı tarımın birtakım eserlerde zarurî olması, üretim planlaması etiketi altında çiftçiye muhakkak eserleri ekmesinin dikte edilmesi kelam mevzusudur.
Üretim planlaması ekseriyetle aydınlarımızca olumlu karşılanmakta. Fakat bu planlama belirli şirketler lehine ve endüstriyel tarımı derinleştirecek biçimde yürüyecektir. Ayrıyeten agroekolojik açıdan örneğin buğday üretiminin çok verimli olmadığı bir bölgede çiftçiler kısıtlı bir biçimde bedelli mahallî buğdayları üretmek, malç yahut saman olarak kullanmak, nöbetleşme yapmak üzere çok değişik maksatlarla buğday yetiştirebilirler. Merkezi bir oterite bu hedefleri anlayamaz… Elbet tarımda planlama gereklidir. Lakin bu türlü değil.
Katılımcı, çiftçileri de planlamaya katan, biyoçeşitliliğe hürmet gösteren bir planlama lakin faydalı olacaktır.
Neoliberal tarım siyasetleri çiftçilerin elindeki toprakların giderek büyük şirketlerin eline geçtiğini gösteriyor. ABD’de bir yandan buğday, mısır, soya, pirinç üzere eserleri eken büyük topraklarda endüstriyel tarım yapan şirketler ağırlaşırken, öteki yandan agroekoloji unsurlarına uyan, zerzevat, meyve üretiminde ağırlaşan, direkt tüketiciye ulaşan çiftçiler ortaya çıkmaktadır. İkili bir yapı oluşmakta.
Neoliberal tarım siyasetleri büyük şirketlere dayalı tarımın daha başarılı olacağı fikrinde. Bu tarım sistemi eşitsizlikleri arttırmakta, tarım topraklarının, suların tahrip olmasına, eserlerin toksik hale gelmesine yol açmakta, global iklim değişikliğini arttırmaktadır.
ÇÖZÜM NE
Peki, tarımın kârlı hale gelebilmesi ve tüketicilerin pak besine erişimini kolaylaştırmak için tahlil ne olmalıdır?
Çözüm besin egemenliğine ve agroekolojiye dayalı bir politikayı seçmektir. Uygulanan tarım siyaseti ülkeyi tarım eserleri ithalatına mahkûm ediyor. Ülkemiz, çiftçilerimiz ve tüketicilerimiz için faydalı olacak tarım siyasetlerini uygulayabilmeliyiz. Endüstriyel tarım çıkmaz yolda. Agroekolojide mazot kullanımı anıza ekim sayesinde düşecek, toprakta su daha uygun tutulacak, toprağın organik hususu artacaktır. Biyoçeşitlilikle tarım ilaçlarını kullanmaya gerek kalmayacak, hayvan beslemede meralara daha kıymet verileceğinden yem maliyeti düşecektir. Bunlar bir yılda gerçekleşmeyebilir. Ancak endüstriyel tarım ile her yıl biraz daha batacağız. Yalnızca geçiş etabında taktik olarak endüstriyel girdilerin bir mühlet desteklenmesi düşünülebilir. Mazottan, yemden vergilerin kaldırılması üzere. Fakat en başından itibaren agroekolojik uygulamalar desteklenmeli, tanıtılmalıdır.
Gerek ziraî kooperatifler gerekse de ekolojik prensipleri takip eden tüketim kooperatifleri, besin kümeleri, ekolojik köylü pazarları desteklenerek eserlerin çiftçiden en kısa yol ile tüketicilere ulaştırılması sağlanırsa, çiftçilerin eline daha uygun bir fiyat geçerken tüketiciler de daha ucuza, pak ve besleyici besinlere kavuşacaklardır. Tarım ve Orman Bakanlığı şirket tarımı ve endüstriyel tarımı desteklemektedir. Agroekolojiyi yaymak konusunda elde yalnızca kooperatifler, besin kümeleri ve belediyeler bulunmaktadır. Belediyeler popülist olmayı tercih ederek agroekolojiye sırtlarını dönerlerse fazla bir yol alamayacaklarını göreceklerdir. Endüstriyel tarım girdilerini ucuzlatmak yalnızca kısa vadede taktik bir uygulama olabilir. Uzun vadede ziraî kaynakları yok ettiği üzere üstlenilecek mali yük de belediyelerin kaldıramayacağı kadar ağır olacaktır. Agroekolojik tarım organik tarıma indirgenemez. Herkes için pak ve uygun fiyatlarla üretim yapmak mümkündür. Agroekolojide randıman sorunu yoktur. Yalnızca geçiş basamağında birtakım sıkıntılar çıkabilir.