Influencerlar’a Gazeteci Sorumluluğu

Bu gayeyle da iki medya ortasında bir analoji kurulduğunu ve kurallar açısından bir simetri yaratılmaya çalışıldığını görüyoruz. Öte yandan her ne kadar bu ceza bir Instagram influencerına kesilse de kurallar tüm toplumsal medya mecralarını kapsıyor.

Bakalım mevzu, isyan edildiği üzere bir “haksızlık” ve “devletin vergi avcılığı” mı yoksa bu işin bir mantığı var mı? Tam burada, yapılan uygulamanın %100 mantıklı ve adil olduğunu düşündüğümü belirtmeliyim.

Hadi artık biz de klâsik medya ve toplumsal medya ortasında bir analoji kuralım. Bu ikilinin neden eşit sorumlulukta davranması gerektiğini daha güzel anlayalım.

Nedir?

Bu şahane soruyu sorduğumuzda:

Sosyal Medya: Sosyal medya: 4/5/2007 tarihli ve 5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Cürümlerle Gayret Edilmesi Hakkında Kanun kapsamında toplumsal etkileşim gayesiyle kullanıcıların internet ortamında metin, manzara ve ses üzere içerikleri oluşturmalarına, görüntülemelerine yahut paylaşmalarına imkân sağlayan gerçek yahut hükmî şahısları tabir ediyor. [1]

Geleneksel Medya: Gazeteler, mecmualar, televizyon kanalları, radyo istasyonları ve basılı yayınlar üzere kitle bağlantı araçlarını söz eder. Klasik medya, haber, bilgi ve cümbüş içeriği sağlamak hedefiyle profesyonel gazeteciler, editörler ve medya kuruluşları tarafından üretilir ve dağıtılır. Biz bu yazıda klasik medyanın prensiplerini gazetecilik üzerinden ele alacağız.

İnternet Haberciliği: Geleneksel medya yeni medyaya geçişin birinci platformları olan internet haberciliği yapan web siteleri evvelce alternatif kaynakken şu anda artık asıl bilgi kaynağı olmuş durumda. Toplumsal medyanın bir tık öncesinde hayatımıza giren internet haberciliği hatta yayıncılığı, temel hizmet alanı olan enformasyon akışının yeni olsa da en güçlü mecrası artık.

Gazeteci: Gazete, her çeşit haber ve yazınsal tipi, ilan ve reklamı topluma ulaştıran, genelde günlük olarak yayınlanan bir kitle irtibat aracı. 2000 ve sonrası doğumlular için idrak edilmesi güç olacaksa da gerçek şudur ki gazete -eskiden natürel ki-, halkı direkt tesirler, kamuoyu oluşturur ve tıpkı vakitte kamuoyunu yönlendirir. Bu gazete tarifinden, gazetecinin kıymetini ve tarifini çarçabuk çıkarabiliriz.

Sosyal medya etkileyicisi (SME): Sosyal medya platformlarında geniş bir takipçi kitlesine sahip olan ve içerikleriyle bu kitlenin davranışlarını, tercihlerini ve kanılarını etkileyen kişi. SME’leri, çoklukla makul bir alanda (moda, hoşluk, teknoloji, seyahat, sıhhat, fitness, yemek, vb.) içerik üretirler. Yani aslında konumlanmışlardır. Ürettikleri içerikler, takipçileri tarafından sağlam ve bedelli bulunur. Ürettikleri içerikler

Sosyal Medya Etkileyicileri Tarafından Yapılan Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Hakkında Kılavuza göre ise SME, toplumsal medya hesabı üzerinden kendisine yahut reklam verene ilişkin bir mal yahut hizmetin satışını ya da kiralanmasını sağlamak, gaye kitleyi oluşturanları bilgilendirmek yahut ikna etmek hedefiyle pazarlama irtibatında bulunan kişi olarak tanımlanmış ve SME’lere ticari bir kimlik atfedilmiş.

Tam da burası tüketiciyi muhafazaya yönelik kurulan bakış açısının kaynağı üzere duruyor.

SME’lerin ehemmiyetini daha güzel kavrayabilmek için onlara şöyle bir kuşbakışı bakalım:

–  Yüksek ya da dramatik kıymette takipçi kitlesine sahipler.

– SME olmak artık şimdi resmi olarak kabul edilmese de aslında bir meslek, bir iş kolu. Hasebiyle onların eser ve hizmetleri de ürettikleri içerikler, yazdıkları yazılar ve yaptıkları paylaşımlar.   

– Takipçileri onlara güveniyor. Görüş, görünüş, hayat biçimleri ve teklifleri işlerinin en kıymetli modülleri ve bunlar takipçileri için muteber.

– SME’ler toplumsal medya platformlarından direkt gelir sağlamadıkları yani Instagram, Tik tok, X vb. onlara rastgele bir ödeme yapmadığı için gelirlerini markalarla iş birlikleri yaparak eser ve hizmet tanıtımları gerçekleştirerek sağlarlar.

Öte yandan bir gazeteci, çalıştığı kurumun çatısı altında, maaş ve çeşitli haklara sahip olmak üzere resmi çıkarlarla mesleğini yapar. Evvelce çok konuşulan “onurlu gazetecilik” kavramı sebebiyle de kişi ve kuruluşlarla şahsî ilgiler kurmaktan imtina eder ve şahsî çıkarları için gazetecilik yapmaz. Bu açıdan toplum nezdinde gazetecinin güvenilirliği dramatik ehemmiyet taşır. Biz gazete için “haber/içerik” ile “reklam” kati surette ayrılır. Bu bir gazetecilik sorumluluğudur. Bunun da gerisinde aslında birebir biçimde tüketiciyi muhafaza prensibi yatar. Yani toplum, gerçek ile reklamı kesin bir biçimde ayırt edebilmelidir. Gazetecinin, gazetenin yani yayıncının sorumluluğu budur. Toplumsal medya da aslında her birimizi birer yayıncı yapmış durumda. Bu türlü düşününce insanın sırtını dikleştiresi kendine bir çekidüzen veresi geliyor. Gerçekten o denli de olmalı.

İki küme ortasında analoji kurmaya devam edelim:

Gazeteciler, televizyon ve radyo programcıları üzere klâsik medya çalışanları, haberlerini ve içeriklerini hazırlarken doğruluk ve şeffaflık unsurlarına sıkı sıkıya bağlı kalmak zorundadır. Reklam ve editoryal içerik ayrımı bariz olmalıdır. Yayınlanan kılavuz diyor ki birebir halde SME de reklamlarını açıkça belirtmeli ve doğruluğa kıymet vermelidir; aldatıcı bilgiler vermek yahut örtülü reklam yapmak yasaktır.

Geleneksel medya, reklamlarını bariz formda haberden ayırmak ve okuyucuya/izleyiciye yani “takipçiye” bu içeriklerin reklam olduğunu açıkça belirtmek zorundadır. Kılavuza nazaran  SME de bunu bu türlü kabul etmeli içeriğini yanlışsız çerçevelemeli ve takipçileri gerçek tecrübe ve tavsiye ile para karşılığı yapılan ya da şahsî çıkarlar gayeli yapılan paylaşımı bir bakışta ayırt edebilmeli. Kılavuz tam da burada, SME’yi bir yayıncı, gazeteci olarak kabul etmiş üzere; sorumluluğunu da bir “yayıncı, gazeteci sorumluluğu” düzlemine çekiyor.

Bir gazeteci mesleksel etik ve standartlara uymak, unsurlu yayıncılık yapmak zorundadır. Bu unsurlar ve mesleksel standartlar kurumsal olarak çerçevelenmiş üniversal unsurlar ve standartlardır. Münasebetiyle palavra haber yapmak, sansasyon yaratmak, kamuoyunu yanıltmak unsurlara karşıttır. Örtülü reklam, menfaat yayıncılığı da bu sebeple kabul edilemezdir. İşte bir SME de bu biçimde konumlandırılıyor. SME’ler de etik kurallara uymak zorunda bırakılıyor. Bu düzenlemeyle, yanlışsız olmayan bilgileri paylaşmalarının, deneyimlemedikleri eserleri tanıtmalarının önüne geçiliyor ve aksi tavırlar yasal olarak yaptırıma tabi tutuluyor.

Neden?

1. Tüketiciyi korumak. Şeffaflık ve doğruluk unsurlarına uymak.

2. Adil bir rekabet ortamı oluşturmak.

3. Yasalar halkın güvenliğini korumakla yükümlüdür. Bu, bilgi güvenliğini de kapsıyor. Münasebetiyle bilgi kaynaklarının güvenilirliği elbette devletin sorumluluk alanlarından biri.

4. SME’lerin tesir alanı geniş ve tesir gücü yüksek. Hasebiyle SME, gazeteci kadar değerli bir referans noktası. Tesir ve etkileşim kütlesi düşünüldüğünde, sorumlu yayıncılık konusunda bilinçlenmek elzem. Kitleyi yanıtıcı yayınların cezaya tabi olması kaçınılmaz.

Nihayetinde elbette bir SME gerçek bir gazeteci değil. Lakin tesir kütlesi ve iştigal alanının bir gazeteci gibi/kadar olduğu da inkâr edilemez.

Sosyal Medya Etkileyicileri Tarafından Yapılan Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Hakkında Kılavuzu’nda yapılan resmi çerçevelemeyi şu hususlarla özetleyebiliriz:

1. Örtülü Reklam Yasağı: Her türlü bağlantı aracında olduğu üzere, toplumsal medyada da sesli, yazılı ve görsel olarak örtülü reklam yapılması yasak. Reklam, açık ve anlaşılır bir formda tabir edilmeli.  

2. Maddi Kar ve Armağanların Açıklanması: Reklam verenden maddi kar ve/veya ücretsiz/indirimli mal yahut hizmet alınması üzere yararların sağlandığı paylaşımlarda, SME’nin bu durumu açıkça belirtmesi mecburî.

3. Bilimsel ve Sıhhat Beyanları: Bir mal yahut hizmete ait objektif ölçülebilir sayısal bilgilere dayanmayan ve ispatı mümkün olmayan bilimsel araştırma ve test sonuçları hakkında tezlerde bulunulmamalı. Ayrıyeten, sıhhat beyanında bulunmak yasak.

4. Düzmece Kimlik ve Aldatıcı Bilgiler: Sosyal medya aracılığıyla düzmece yahut var olmayan kimlikler kullanılarak irtibat kurulması ve aldatıcı bilgiler verilmesi de yasak.

5. Reklamın Ayırt Edilebilir Olması: Reklamların ayırt edilebilir nitelikte olması ve tüketicilerin paylaşımla birinci karşılaştıkları anda onun reklam olduğunu anlayabilmesi koşul.  

6. Reklam Verenin Sorumluluğu: Reklam verenler, iş birliği yapacakları SME’yi kılavuz kararları hakkında bilgilendirmek ve yükümlülüklere ahenk sağlamak zorunda. Reklam verenin, etkileyicilerin kurallara uymasını sağlamak için en uygun çabayı göstermesi isteniyor. Aksi halde, reklam veren de cezai yaptırımlarla karşı karşıya kalıyor.

7. Doğruluk ve Şeffaflık: SME, şimdi tecrübesinin bulunmadığı bir mal yahut hizmete ait, tüketiciler nezdinde o mal yahut hizmeti onaylayacak ya da deneyimlediği algısı yaratacak biçimde ticari reklam hedefiyle paylaşımda bulunamaz.

8. Gerçeklik: Herhangi bir malın ticari reklamında, efekt yahut filtreleme uygulamalarını kullanması durumunda imgede filtre ya da efekt kullanıldığı açıkça belirtilmeli.

Sonuç olarak SME’lerin sorumluluklarının tıpkı klâsik medya çalışanları üzere düzenlenmesi adil rekabet, haksız yarar ve tüketicileri korumak açısından kıymetli bir adım. Öte yandan SME’lerin takipçilerine hakikat, şeffaf ve etik kurallara uygun unsurlu içerikler sunmaları da elzem. Devletin yaptığı şeyleri bir çırpıda eleştirmek kolay, ben de yapıyorum ve bu sahiden çok hoş üstelik birebir vakitte vatandaşlık misyonu ancak bir de devletin vazifesini yaptığı durumlar var. Umarım ve dilerim, devlet bu kuralları “seçmece” ya da “rasgele” değil, adilane bir biçimde, eşit olarak uygular. Yoksa birkaç günah keçisi üzerinden ilerlemek, muhtaçlık duyulan ve tesis edilmeye çalışılan adil ve şeffaf sistemi daha da örseleyecek, öteleyecektir

Yazı iddiamdan uzun sürdü ve SME’lerin bu düzenlemelere uyarken dikkat etmeleri gereken konular, “Etik Bir Toplumsal Medya Etkileyicisi Nasıl Olunur?” başlıklı sonraki yazıda.

X

Instagram

Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar külliyen müelliflerinin özgün fikirleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio